Sənətin başlanğıcı
Sənətin başlangıçlarına getmək üçün mağaralar dərinliklərinə mi enmək lazımdır?
Uzaq keçmişdəki atalarımızın, indiki vaxtda belə heyranlıq oyandıran şəkillərini görüncə, onları təsvir etməyə yönəldən motivlərin nə olduğu mövzusunda düşünməkdən özümüzü alıkoyamıyoruz. Bu gün anlamlandırdığımız formasıyla onlar ilk sənətçilər idimi?
Mağara şəkillərini çəkənlər, anonim bir qabiliyyəti mi əks etdirirdi. Yoxsa qrupun içindən bəziləri, daha çox zanaatçı deyə biləcəyimiz və bir ənənəsi davam etdirən "rəssamlar" idimi?
Mağara resimleri çəkənlər, son sərgisinin qürurunu daşıyan günümüz rəssamının mənəvi doygunluğunu daşımır olduğunu qəbul edə bilərik. O halda onları bu dərəcə yetkin fiqurlar çəkməyə istiqamətləndirən "güc" mövzusunda nələr söyləyə bilərik?
Başlangıçlara istiqamətli bir seçkidə sizə təqdim edirik.
Dilin necə doğulduğunu bilmədiyimiz kimi, sənətin da necə doğulduğunu bilmirik. Əgər məbəd və ev istehsalı, şəkil və heykəl yaradılması və ya toxuma kimi fəaliyyətləri sənət saysaq, dünyada sənətçinin olmadığı tək bir birlik yoxdur. Yox, sənət deyincə, muzey və sərgilərdə tadılan və ya seçmə salonları gözəl bəzənməsinə istifadə, az rast gəlinir, nəfs bir şey anlayırsa; Sözün bu xüsusi mənasının çox yaxınlarda inkişaf və keçmişin ən böyük yapıcılarının, rəssam və ya heykelcilerinin bu sözü ağıllarından belə keçirmədiklərini bilmək məcburiyyətindəyik.
Mimariyi ələ alsaq, bu ayrı-seçkiliyi daha yaxşı anlayırıq. Bilindiyi kimi çox gözəl strukturlar vardır və bunlardan bəziləri, gerçək mənada bir sənət əsəridir. Nə var ki, dünyada, müəyyən məqsədlə dikilmemiş tək bir quruluş göstərə. Bu strukturları tapınma, vaxt keçirmə yeri və ya mənzil olaraq istifadə edən kəslər, onları xüsusilə işə faydalılıq ölçülərinə görə qiymətləndirərlər. Bundan başqa, quruluşun xəttini və ya dərəcələrini öz bəyənmələrinə az-çox uyğun tapa bilərlər və quruluşu, yalnız istifadə edilmə baxımından deyil, eyni zamanda onu "tamam" hala gətirən müvəffəqiyyətli memarın didinmeleri baxımından da qiymətləndirə bilərlər.
Əksəriyyət, keçmişdə, şəkil və heykəl sənətinə qarşı münasibətin bundan fərqi yox idi. Bu sənətlər, tam sənət əsərləri deyil, müəyyən vəzifələri olan obyektlər sayılırdı. Kimi strukturların hansı gereksinmeler nəticəsində tikildiyini bilməyən biri, pis bir arxitektura hakimdir. Biz də, hansı məqsədlə edildiyini bilmədiyimiz müddətcə, keçmişin sənətini anlaya bilmərik. Tarix boyunca nə qədər geriyə getsək, sənətin xidmət etdiyinə inanılan məqsədlər o qədər açıq, amma eyni zamanda yabansı görünməkdədir. Oturduğumuz şəhərlərdən uzaqlaşıb kəndlərə gedərək və ya daha yaxşı, öz uygarlaşmış ölkələrimizin qoparaq, çox uzaq atalarımızınkine hələ çox yaxın şərtlərdə yaşayan icmalar arasına getsək, eyni şeylə qarşılaşırıq. Biz bu birliklərə, bizdən daha sadə olduqları üçün deyil - çünki onların düşünmə formaları bizimkindən kimi zaman çox daha qarışıqdır -, bütün insanlığın gəldiyi ilk şərtlərə daha yaxın olduqları üçün "primitiv" deyirik. Ibtidai üçün, faydalılıq baxımından, bir daxmanın yapımıyla bir obraza istehsalı arasında heç bir ayrı-seçkilik yoxdur. Kotteclər onları yağışdan, küləkdən, günəşdən və özlərini yaratmış olan ruhlardan qoruyarlar. Obrazlar isə, onları, təbii güclər qədər gerçək olan o biri güclərə qarşı qoruyarlar. Başqa bir deyişlə, şəkillər və heykəllər, cadu məqsədlə istifadə edilir.
Primitiv birliklərin başını anlamağa çalışmadan; onları, obrazları, baxılacaq gözəl şeylər olaraq deyil də, istifadə və güc dolu obyektlər kimi görməyə itələyən həyatı qavramadan, sənətin bu yabansı başlangıçlarına girməyi umudedemeyiz. Həm, bu duyğuyla özdeşleşmenin də çox çətin bir şey olduğunu güman etmirəm. Yetər ki, özümüzlə qətiliklə içdən olmasını və içimizdə hələ primitiv bəzi şeylərin qaldığını bilək. Buzlaq çağından başlayacaq yerdə, özümüzdən başlayaq. Günümüzün bir qəzetindən sevdiyimiz, bir ulduzun fotoşəkilini alaq. Əlimizə bir iynə alıb, gözlərinə batırmaq xoşumuza gedər mi? Qəzetin hər hansı bir yeri deşmək qədər əhəmiyyətsiz ola bilərmi bu? Heç güman etmirəm.
(...)
Bütün bu qəribə inanclar əhəmiyyətlidirlər, çünki, insan bacarığıdır ən köhnə izləri olan və günümüzə qədər çatan ən qədim resimleri anlamamıza kömək edə bilərlər. Lakin Cənubi Fransada və İspaniyadakı mağaraların divarlarında və qayalar üzərində, bu şəkillər XIX. üz-ildə ilk dəfə tapıldığında, arxeoloqlar, gerçəyə çox bənzəyən, canlı kimi dayanan bu heyvanların, buzlaq çağı insanlarınca edilmiş ola biləcəyinə inanmamışlar. Halbuki bu bölgələrdə olan sümük və daşdan düzəldilmiş kobud vasitələr; bu bizon, mamont və şimal maralı şəkillərini, onları ovlayan, buna görə də onları çox yaxşı tanıyan kəslərin resmettiğini və ya kazıdığını ortaya qoymuşdur. Bu mağaralara girmək, insana qəribə bir duyğu verir. Bəzən dar və alçaq koridorlardan keçilər. Dağın qaranlıq içindəykən, rəhbəriniz, bir elfeneriyle bir öküz şəkilini birdən aydınlatıverir. Beləsinə güc çatılan bir yerə, yalnız bəzəmə məqsədiylə gedilmiş olması düşünülə bilməz.
Ayrıca, Lascaux mağarasındaki resimleri saymazsaq, mağaraların divarlarındakı və tavanlarındaki şəkillər nizamlıca yapılmamışlar, tərsinə, müəyyən bir nizam anlayışından çox uzaq olaraq, bəzən bir-birləri üzərinə boyanmış ya da çəkilmişlər. Bu qalıqları daha yaxşı
belə açıqlaya bilərik: Bunlar, obrazların təsirinə bağlı universal inancın, ən köhnə nümunələridir. Başqa bir deyişlə, bu primitiv ovçular, bəlkə də oxlarını və daş baltalarını istifadə edərək əldə etdikləri ovlarının yalnız şəkilini etməklə, gerçək heyvanların da öz güclərinə boyun eğeceğine inanırdılar.
Təbiidir ki, bu bir fərziyyədir, amma yenə də, bu gün belə köhnə adətlərini qoruyan o primitiv cəmiyyətlər arasında sənətin gördüyü funksiyaya yaxşıca söykənən bir fərziyyə. Bildiyim qədəriylə, bu gün heç bir yerdə belə bir cadu tətbiq cəhd edən bir kimsə bilməz. Amma primitiv üçün sənət, ən azından, obrazların gücünə duyulan bənzər inanışlara bağlıdır. İndiki vaxtda hələ yalnız daş vasitə istifadə edən və cadu ereklerle qayalıqlara heyvan rəsmi çəkən kimi primitiv cəmiyyətlər var. Daha başqa bəzi qəbilə üzvləri isə, dövri bayramlarında, heyvan qılığına girərək, heyvani davranışlarla müqəddəs oyunlar oynamaqdadırlar. Onlar da, belə etməklə, bir baxıma, ov heyvanına qarşı güc sağlayacaklarına inanırlar. Bəzən də, eynilə nağıllardakı kimi, bəzi heyvanlarla qohum olduqlarına, bütün qəbilənin bir qurd, qarğa və ya qurbağa qəbiləsi olduğuna inanmaları az rast gəlinər hadisələrdən deyil. Doğrusu, olduqca qəribə inanışlardır bunlar. Amma bunu unutmayaq ki, bu inanclar, sanıldığı kimi, bizim öz dövrümüzdə belə bir uzaq sayıla bilməzlər.
Romalılar, Romulus və Remus 'un bir dişi qurd tərəfindən emzirildiğine inanırdılar. Bu qurdun tunc bir obraz Romada, Capitolium'da dururdu. İndi belə, Capitolium'a çıxış nərdivanın yanında bir qəfəsdə canlı bir dişi qurd bəsləyərlər. Trafalgar Meydanında canlı aslanlar yoxdur amma, İngiltərə aslanı, "Punch" un səhifələrində inadla yaşamağa davam edər. Təbii olaraq, bu cür armacı və ya karikaturaçı bir simgecilikle, primitiv heyvan qohumları saydıqları totemlərin dərin ciddiliği arasında böyük bir fərq vardır. Bu primitiv, bəzən eyni zamanda həm insan, həm heyvan olunabilen bir cür düş dünyasında yaşadıqlarına inanır. Bir çox qəbilənin bu heyvanları canlandıran maskaları var.
Xüsusi mərasimlərdə bunları istifadə etdiklərində, özlərini dəyişmiş duyumsar-davranışın, sağlam başla düşündüyümdə, dostuma və ya heyran olduğum birinə ən kiçik bir zərər vermiyeceğini çox yaxşı bildiyim halda, yenə də, belə bir davranışda tapılmış olmağı ağlımdan keçirmək belə irkiltir məni. Harada olduğu bilinməz amma bir yerlərimizi, obraza edilən şeyin, o obraza canlandırdığı adamın özünə edildiyi kimi axmaq bir duyğu halı yaşayır. Bu vəziyyətdə, üstəlik, bu qəribə və us xarici təəssürat, bizlərin arasında, atom çağının göbəyində yaşadığına görə, eyni fikrin primitiv cəmiyyətlər deyə adlandırılan dərhal hər birlikdə yaşamış olması bəlkə daha az çaşdırıcı görünə bilər. Dünyanın hər yerində, xalq həkimləri və ya sehrbazlar həmişə bu cadunu ortaq şəkildə tətbiq: Düşmənə bənzəyən kobud bir körpə etdikdən sonra, zərərin onun üzərinə düşməsi diləyiylə, bu etmə körpənin ürəyini delmiş və ya onu yakmışlar. İngiltərə 'də, Guy Fawkes günündə yandırdığımız kukla da, eyni boş inancın bir qalığıdır. Obraz ilə həqiqət arasındakı ayrı-seçkilik, primitiv üçün naməlumdur. Yerlilər, bir dəfə, sürülərinin şəkilini edən Avropalı bir rəssama, qorxuyla bu sualı soruşmuşlar: "heyvanlarının alıb götürürsən, nə ilə yaşayırıq biz?".
Sənətin Öyküsü- Remzi Kitabevi-Tərcümə: Bədrəddin Comərd
Mağara Sənəti
İncəsənət İncəsənət üçündür qaydasına söykənən şərhlərdən (1870 -1880'li illər) sonra, XIX. əsr sonunda tarihöncesi sənətlə əlaqədar işlər, etnoqraf elminin başlanğıc dövründən J. Frazer'in Le Rameau d'or, Qızıl Bal adlı əsəri) böyük ölçüdə təsirlənmişdir. Tarihöncesi şəkil təsvirləri ilə etnoqraf yerlərinin müqayisə qayda halına gəlmişdi: vəziyyətə görə, məlumatlar bəzən ov və ya bərəkət cadusuna, bəzən də totemcilik və ya Şamanizme bağlanırdı. Təcili bir sübut etmə səbəbini doğan bu sözdə-elmi folklor, bu gün də davam etməkdədir. Heyvan şəkillərinin yanında görülən işarələr, ilk tarihöncesi mütəxəssislərinin marağını çəkməkdə gecikmədi. Söz mövzusu bu işarələrin sənətçinin imzası ola biləcəyini irəli sürən E. Piette'ten sonra mütəxəssislər, bölməli düzbucaqlı yerləşdirilən şəkillərdə, daxma və ya tələlər gördülər (La Pasiega'da, ElCastillo'da H. Breuil'ün işləri), mouth daxmasında körpüdə əlaqədar detallara rast gəldilər; mismar yazısını xatırladan şəkillərdə bumerangları, Lascaux'daki bəzi işarələrdə nizə atma düzeneklerini belə fərq etdilər. Bir heyvanı hədəf alan bir ox işarəsi, tutulması çox arzu edilən bir ovu ələ keçirmə istəyinin simvolik bir təsviri və bir ov cadusu olaraq qəbul edildi.
THEMA Larousse.
Ren bölgəsindəki buzlaq çağında, e.ə. 35 000 illərinə doğru, ilk mağara divarı şəkilləri və torpaq boya, manqan və odun kömürüyle edilmiş sitilize heyvan şəkilləri reallaşdırıldı. Yüksək qabartma, 10 000 il sonra ortaya çıxdı. Qadın heykəlciklər və Brassempouy'da, gec paleolit Dövr (Köhnə Daş çağı) geoloji laylarında olan şapka1ı qadın kimi «Venera», bu gün, doğulmağın ikonlar olaraq qəbul edilirlər. Amma tarihöncesi dövrün, yəni yazının ortaya çıxmasından əvvəlki dövrün sənəti mövzusundakı hər şərh, qətiyyəti olmayan və problemlərlə dolu bir şərh olaraq ortaya çıxır. Həyatını davam etdirmək, qorunmaq və çoxalmaq kimi təməl narahatlıqlarla yaşayan paleolit insanın, tam bəzəmə sənətləri deyil, dini büyüsel və ictimai mənalar daşıyan bir sənət ortaya qoyduğu düşünülür. Bu səbəbdən, ancaq Neolit dövrdə və seramiğin icad edilməsiylə birlikdə, estetik həzz təmin etməsi üçün reallaşdırılan tam bir bəzəmə sənətinin ortaya çıxa bildiyi ümumiyyətlə irəli sürülür.
Bütün bu deyilənlərdən, tarihöncesi insanının praktik məqsədlər xaricində sənət fəaliyyətinə girişmediği nəticəsini mu çıxarmaq lazımdır? Dordogne'da, Ferrassie'de olan və heç bir işə yaramıyormuş kimi görünən qəribə obyektlər (dəniz qabıqları, əqiq parçaları, qaya kristalları) simvolik bir məna varmı daşıyırdı? Yoxsa, gerçək bir bədii duyğusu mu məhsulları? Mahnı, musiqi, rəqs kimi zamana dayanıqlı olmayan sənətçilər, möhkəm izlər buraxmamışdır; çalğılar da notlar da qalmamışdır geriyə.
Bu səbəbdən, Tunc Çağının, Afrikanın və Okyanusya'nın mədəniyyətlərinə yaxınlaşarkən, Andre LEROI-Gourhan'ı izləyərək, «sənətə, dinə və ya böyüyə bağlı» olanları bir-birindən ayırd etməyə kalkışmamak lazımdır.
Sənətin başlangıçlarına getmək üçün mağaralar dərinliklərinə mi enmək lazımdır?
Uzaq keçmişdəki atalarımızın, indiki vaxtda belə heyranlıq oyandıran şəkillərini görüncə, onları təsvir etməyə yönəldən motivlərin nə olduğu mövzusunda düşünməkdən özümüzü alıkoyamıyoruz. Bu gün anlamlandırdığımız formasıyla onlar ilk sənətçilər idimi?
Mağara şəkillərini çəkənlər, anonim bir qabiliyyəti mi əks etdirirdi. Yoxsa qrupun içindən bəziləri, daha çox zanaatçı deyə biləcəyimiz və bir ənənəsi davam etdirən "rəssamlar" idimi?
Mağara resimleri çəkənlər, son sərgisinin qürurunu daşıyan günümüz rəssamının mənəvi doygunluğunu daşımır olduğunu qəbul edə bilərik. O halda onları bu dərəcə yetkin fiqurlar çəkməyə istiqamətləndirən "güc" mövzusunda nələr söyləyə bilərik?
Başlangıçlara istiqamətli bir seçkidə sizə təqdim edirik.
Dilin necə doğulduğunu bilmədiyimiz kimi, sənətin da necə doğulduğunu bilmirik. Əgər məbəd və ev istehsalı, şəkil və heykəl yaradılması və ya toxuma kimi fəaliyyətləri sənət saysaq, dünyada sənətçinin olmadığı tək bir birlik yoxdur. Yox, sənət deyincə, muzey və sərgilərdə tadılan və ya seçmə salonları gözəl bəzənməsinə istifadə, az rast gəlinir, nəfs bir şey anlayırsa; Sözün bu xüsusi mənasının çox yaxınlarda inkişaf və keçmişin ən böyük yapıcılarının, rəssam və ya heykelcilerinin bu sözü ağıllarından belə keçirmədiklərini bilmək məcburiyyətindəyik.
Mimariyi ələ alsaq, bu ayrı-seçkiliyi daha yaxşı anlayırıq. Bilindiyi kimi çox gözəl strukturlar vardır və bunlardan bəziləri, gerçək mənada bir sənət əsəridir. Nə var ki, dünyada, müəyyən məqsədlə dikilmemiş tək bir quruluş göstərə. Bu strukturları tapınma, vaxt keçirmə yeri və ya mənzil olaraq istifadə edən kəslər, onları xüsusilə işə faydalılıq ölçülərinə görə qiymətləndirərlər. Bundan başqa, quruluşun xəttini və ya dərəcələrini öz bəyənmələrinə az-çox uyğun tapa bilərlər və quruluşu, yalnız istifadə edilmə baxımından deyil, eyni zamanda onu "tamam" hala gətirən müvəffəqiyyətli memarın didinmeleri baxımından da qiymətləndirə bilərlər.
Əksəriyyət, keçmişdə, şəkil və heykəl sənətinə qarşı münasibətin bundan fərqi yox idi. Bu sənətlər, tam sənət əsərləri deyil, müəyyən vəzifələri olan obyektlər sayılırdı. Kimi strukturların hansı gereksinmeler nəticəsində tikildiyini bilməyən biri, pis bir arxitektura hakimdir. Biz də, hansı məqsədlə edildiyini bilmədiyimiz müddətcə, keçmişin sənətini anlaya bilmərik. Tarix boyunca nə qədər geriyə getsək, sənətin xidmət etdiyinə inanılan məqsədlər o qədər açıq, amma eyni zamanda yabansı görünməkdədir. Oturduğumuz şəhərlərdən uzaqlaşıb kəndlərə gedərək və ya daha yaxşı, öz uygarlaşmış ölkələrimizin qoparaq, çox uzaq atalarımızınkine hələ çox yaxın şərtlərdə yaşayan icmalar arasına getsək, eyni şeylə qarşılaşırıq. Biz bu birliklərə, bizdən daha sadə olduqları üçün deyil - çünki onların düşünmə formaları bizimkindən kimi zaman çox daha qarışıqdır -, bütün insanlığın gəldiyi ilk şərtlərə daha yaxın olduqları üçün "primitiv" deyirik. Ibtidai üçün, faydalılıq baxımından, bir daxmanın yapımıyla bir obraza istehsalı arasında heç bir ayrı-seçkilik yoxdur. Kotteclər onları yağışdan, küləkdən, günəşdən və özlərini yaratmış olan ruhlardan qoruyarlar. Obrazlar isə, onları, təbii güclər qədər gerçək olan o biri güclərə qarşı qoruyarlar. Başqa bir deyişlə, şəkillər və heykəllər, cadu məqsədlə istifadə edilir.
Primitiv birliklərin başını anlamağa çalışmadan; onları, obrazları, baxılacaq gözəl şeylər olaraq deyil də, istifadə və güc dolu obyektlər kimi görməyə itələyən həyatı qavramadan, sənətin bu yabansı başlangıçlarına girməyi umudedemeyiz. Həm, bu duyğuyla özdeşleşmenin də çox çətin bir şey olduğunu güman etmirəm. Yetər ki, özümüzlə qətiliklə içdən olmasını və içimizdə hələ primitiv bəzi şeylərin qaldığını bilək. Buzlaq çağından başlayacaq yerdə, özümüzdən başlayaq. Günümüzün bir qəzetindən sevdiyimiz, bir ulduzun fotoşəkilini alaq. Əlimizə bir iynə alıb, gözlərinə batırmaq xoşumuza gedər mi? Qəzetin hər hansı bir yeri deşmək qədər əhəmiyyətsiz ola bilərmi bu? Heç güman etmirəm.
(...)
Bütün bu qəribə inanclar əhəmiyyətlidirlər, çünki, insan bacarığıdır ən köhnə izləri olan və günümüzə qədər çatan ən qədim resimleri anlamamıza kömək edə bilərlər. Lakin Cənubi Fransada və İspaniyadakı mağaraların divarlarında və qayalar üzərində, bu şəkillər XIX. üz-ildə ilk dəfə tapıldığında, arxeoloqlar, gerçəyə çox bənzəyən, canlı kimi dayanan bu heyvanların, buzlaq çağı insanlarınca edilmiş ola biləcəyinə inanmamışlar. Halbuki bu bölgələrdə olan sümük və daşdan düzəldilmiş kobud vasitələr; bu bizon, mamont və şimal maralı şəkillərini, onları ovlayan, buna görə də onları çox yaxşı tanıyan kəslərin resmettiğini və ya kazıdığını ortaya qoymuşdur. Bu mağaralara girmək, insana qəribə bir duyğu verir. Bəzən dar və alçaq koridorlardan keçilər. Dağın qaranlıq içindəykən, rəhbəriniz, bir elfeneriyle bir öküz şəkilini birdən aydınlatıverir. Beləsinə güc çatılan bir yerə, yalnız bəzəmə məqsədiylə gedilmiş olması düşünülə bilməz.
Ayrıca, Lascaux mağarasındaki resimleri saymazsaq, mağaraların divarlarındakı və tavanlarındaki şəkillər nizamlıca yapılmamışlar, tərsinə, müəyyən bir nizam anlayışından çox uzaq olaraq, bəzən bir-birləri üzərinə boyanmış ya da çəkilmişlər. Bu qalıqları daha yaxşı
belə açıqlaya bilərik: Bunlar, obrazların təsirinə bağlı universal inancın, ən köhnə nümunələridir. Başqa bir deyişlə, bu primitiv ovçular, bəlkə də oxlarını və daş baltalarını istifadə edərək əldə etdikləri ovlarının yalnız şəkilini etməklə, gerçək heyvanların da öz güclərinə boyun eğeceğine inanırdılar.
Təbiidir ki, bu bir fərziyyədir, amma yenə də, bu gün belə köhnə adətlərini qoruyan o primitiv cəmiyyətlər arasında sənətin gördüyü funksiyaya yaxşıca söykənən bir fərziyyə. Bildiyim qədəriylə, bu gün heç bir yerdə belə bir cadu tətbiq cəhd edən bir kimsə bilməz. Amma primitiv üçün sənət, ən azından, obrazların gücünə duyulan bənzər inanışlara bağlıdır. İndiki vaxtda hələ yalnız daş vasitə istifadə edən və cadu ereklerle qayalıqlara heyvan rəsmi çəkən kimi primitiv cəmiyyətlər var. Daha başqa bəzi qəbilə üzvləri isə, dövri bayramlarında, heyvan qılığına girərək, heyvani davranışlarla müqəddəs oyunlar oynamaqdadırlar. Onlar da, belə etməklə, bir baxıma, ov heyvanına qarşı güc sağlayacaklarına inanırlar. Bəzən də, eynilə nağıllardakı kimi, bəzi heyvanlarla qohum olduqlarına, bütün qəbilənin bir qurd, qarğa və ya qurbağa qəbiləsi olduğuna inanmaları az rast gəlinər hadisələrdən deyil. Doğrusu, olduqca qəribə inanışlardır bunlar. Amma bunu unutmayaq ki, bu inanclar, sanıldığı kimi, bizim öz dövrümüzdə belə bir uzaq sayıla bilməzlər.
Romalılar, Romulus və Remus 'un bir dişi qurd tərəfindən emzirildiğine inanırdılar. Bu qurdun tunc bir obraz Romada, Capitolium'da dururdu. İndi belə, Capitolium'a çıxış nərdivanın yanında bir qəfəsdə canlı bir dişi qurd bəsləyərlər. Trafalgar Meydanında canlı aslanlar yoxdur amma, İngiltərə aslanı, "Punch" un səhifələrində inadla yaşamağa davam edər. Təbii olaraq, bu cür armacı və ya karikaturaçı bir simgecilikle, primitiv heyvan qohumları saydıqları totemlərin dərin ciddiliği arasında böyük bir fərq vardır. Bu primitiv, bəzən eyni zamanda həm insan, həm heyvan olunabilen bir cür düş dünyasında yaşadıqlarına inanır. Bir çox qəbilənin bu heyvanları canlandıran maskaları var.
Xüsusi mərasimlərdə bunları istifadə etdiklərində, özlərini dəyişmiş duyumsar-davranışın, sağlam başla düşündüyümdə, dostuma və ya heyran olduğum birinə ən kiçik bir zərər vermiyeceğini çox yaxşı bildiyim halda, yenə də, belə bir davranışda tapılmış olmağı ağlımdan keçirmək belə irkiltir məni. Harada olduğu bilinməz amma bir yerlərimizi, obraza edilən şeyin, o obraza canlandırdığı adamın özünə edildiyi kimi axmaq bir duyğu halı yaşayır. Bu vəziyyətdə, üstəlik, bu qəribə və us xarici təəssürat, bizlərin arasında, atom çağının göbəyində yaşadığına görə, eyni fikrin primitiv cəmiyyətlər deyə adlandırılan dərhal hər birlikdə yaşamış olması bəlkə daha az çaşdırıcı görünə bilər. Dünyanın hər yerində, xalq həkimləri və ya sehrbazlar həmişə bu cadunu ortaq şəkildə tətbiq: Düşmənə bənzəyən kobud bir körpə etdikdən sonra, zərərin onun üzərinə düşməsi diləyiylə, bu etmə körpənin ürəyini delmiş və ya onu yakmışlar. İngiltərə 'də, Guy Fawkes günündə yandırdığımız kukla da, eyni boş inancın bir qalığıdır. Obraz ilə həqiqət arasındakı ayrı-seçkilik, primitiv üçün naməlumdur. Yerlilər, bir dəfə, sürülərinin şəkilini edən Avropalı bir rəssama, qorxuyla bu sualı soruşmuşlar: "heyvanlarının alıb götürürsən, nə ilə yaşayırıq biz?".
Sənətin Öyküsü- Remzi Kitabevi-Tərcümə: Bədrəddin Comərd
Mağara Sənəti
İncəsənət İncəsənət üçündür qaydasına söykənən şərhlərdən (1870 -1880'li illər) sonra, XIX. əsr sonunda tarihöncesi sənətlə əlaqədar işlər, etnoqraf elminin başlanğıc dövründən J. Frazer'in Le Rameau d'or, Qızıl Bal adlı əsəri) böyük ölçüdə təsirlənmişdir. Tarihöncesi şəkil təsvirləri ilə etnoqraf yerlərinin müqayisə qayda halına gəlmişdi: vəziyyətə görə, məlumatlar bəzən ov və ya bərəkət cadusuna, bəzən də totemcilik və ya Şamanizme bağlanırdı. Təcili bir sübut etmə səbəbini doğan bu sözdə-elmi folklor, bu gün də davam etməkdədir. Heyvan şəkillərinin yanında görülən işarələr, ilk tarihöncesi mütəxəssislərinin marağını çəkməkdə gecikmədi. Söz mövzusu bu işarələrin sənətçinin imzası ola biləcəyini irəli sürən E. Piette'ten sonra mütəxəssislər, bölməli düzbucaqlı yerləşdirilən şəkillərdə, daxma və ya tələlər gördülər (La Pasiega'da, ElCastillo'da H. Breuil'ün işləri), mouth daxmasında körpüdə əlaqədar detallara rast gəldilər; mismar yazısını xatırladan şəkillərdə bumerangları, Lascaux'daki bəzi işarələrdə nizə atma düzeneklerini belə fərq etdilər. Bir heyvanı hədəf alan bir ox işarəsi, tutulması çox arzu edilən bir ovu ələ keçirmə istəyinin simvolik bir təsviri və bir ov cadusu olaraq qəbul edildi.
THEMA Larousse.
Ren bölgəsindəki buzlaq çağında, e.ə. 35 000 illərinə doğru, ilk mağara divarı şəkilləri və torpaq boya, manqan və odun kömürüyle edilmiş sitilize heyvan şəkilləri reallaşdırıldı. Yüksək qabartma, 10 000 il sonra ortaya çıxdı. Qadın heykəlciklər və Brassempouy'da, gec paleolit Dövr (Köhnə Daş çağı) geoloji laylarında olan şapka1ı qadın kimi «Venera», bu gün, doğulmağın ikonlar olaraq qəbul edilirlər. Amma tarihöncesi dövrün, yəni yazının ortaya çıxmasından əvvəlki dövrün sənəti mövzusundakı hər şərh, qətiyyəti olmayan və problemlərlə dolu bir şərh olaraq ortaya çıxır. Həyatını davam etdirmək, qorunmaq və çoxalmaq kimi təməl narahatlıqlarla yaşayan paleolit insanın, tam bəzəmə sənətləri deyil, dini büyüsel və ictimai mənalar daşıyan bir sənət ortaya qoyduğu düşünülür. Bu səbəbdən, ancaq Neolit dövrdə və seramiğin icad edilməsiylə birlikdə, estetik həzz təmin etməsi üçün reallaşdırılan tam bir bəzəmə sənətinin ortaya çıxa bildiyi ümumiyyətlə irəli sürülür.
Bütün bu deyilənlərdən, tarihöncesi insanının praktik məqsədlər xaricində sənət fəaliyyətinə girişmediği nəticəsini mu çıxarmaq lazımdır? Dordogne'da, Ferrassie'de olan və heç bir işə yaramıyormuş kimi görünən qəribə obyektlər (dəniz qabıqları, əqiq parçaları, qaya kristalları) simvolik bir məna varmı daşıyırdı? Yoxsa, gerçək bir bədii duyğusu mu məhsulları? Mahnı, musiqi, rəqs kimi zamana dayanıqlı olmayan sənətçilər, möhkəm izlər buraxmamışdır; çalğılar da notlar da qalmamışdır geriyə.
Bu səbəbdən, Tunc Çağının, Afrikanın və Okyanusya'nın mədəniyyətlərinə yaxınlaşarkən, Andre LEROI-Gourhan'ı izləyərək, «sənətə, dinə və ya böyüyə bağlı» olanları bir-birindən ayırd etməyə kalkışmamak lazımdır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder